महाराष्ट्रातील घार्गे घराणे

घार्गे घराणे:-देसाई देशमुख सरदेशमुख 

 या घराण्याचे पूर्वज महाभारतातील यशोवर्धन राजाचे वंशज आहेत. असे अनेक ठिकाणी उल्लेख आहेत.

 हे मूळचं राजस्थान मधील रतन सिंह उर्फ रानोजी यांच्या शाखेतील. हे उच्चकुलीन मराठा घराणे. आज महाराष्ट्र मध्ये नांदत आहे.

 या घराण्याला इसवी सन 1342 साली दिल्लीचे बादशहा मोहम्मद बिन तुघलक यांनी एका मोहिमेवर प्रसन्न होऊन. महाराष्ट्र मध्ये निमसोड येथे सरदेशमुखी व देशमुखी देऊन दक्षिणे मध्ये पाठवले. तेव्हापासून हे घराणे निमसोड  याठिकाणी नांदत आहे.

 या घटनेनंतर या घराण्यामध्ये 1536 विजापूर बादशहा  कडून यांच्या कामगिरीवर प्रसन्न होऊन. शिरोळ या ठिकाणी देशमुखी दिली.शिरोळ भागातील विजापूर सल्तनतचा शासक इब्राहिम आदिल शाह पहिला शासकांकडून विविध मालमत्ता मिळाली. आणि घार्गे त्या ठिकाणची देशमुख पाहू लागले.

       1615 याच्यानंतर हे घरानं इब्राहिम आदिलशहा दुसरा यांच्याशी कट्टर एकनिष्ठ राहिले. त्यामुळे आदिलशाही मध्ये सर्वात मोठी देशमुखी या घराण्याकडे होती. असे उल्लेख मिळतात.

    अतिशय उच्च राजघराणी, सरदार घराणी, जागीरदार, मनसबदार घराण्याचे या घराण्याचे  परंपरागत सदैव संबंध होत आले आहेत . पुढे सतत लष्कर परंपरा असल्यामुळे विविध पक्षावर मार्फत लढायांमध्ये  या घराण्याने सहभाग घेऊन पराक्रम गाजवलेल्या आहे.

  1732मध्ये आबासाहेब उर्फ यशवंतराव घार्गे देसाई देशमुख याच्या काळात निमसोड परगणा 84 गावात आणि कुल वतन येथे १२ पेक्षा जास्त खेड्यांसाठी सैनिकी सेवा व उच्च सरंजामदार-देशमुख या महान पदवी मिळाली सुद्धा या घराण्याने मिळवली.

    

    वेळोवेळी घार्गे देशमुख निमसोड मराठा सैन्याला दर्जेदार घोडे पुरवित. इ.स.1761 मध्ये अब्बासाहेबांचा मुलगा सरदार सिदोजी घारगे-देसाई-देशमुख यांनी आपल्या २००० घोडदळांसह, पानिपतच्या तिसर्‍या युद्धामध्ये मराठा सैन्यातील सर्वात मोठी लढाई केली आणि अहमद शाह अब्दाली याच्या विरोधात लढाईत  लढताना वीर मरण आले.

  1818 मध्ये तिसर्या एंग्लो-मराठा युद्धानंतर निमसोड ब्रिटीश प्रांताचा भाग झाला आणि त्याचे महत्त्व गमावले. निमसोड येथील देशमुखांना ब्रिटिशांनी नाममात्र वार्षिक निवृत्तीवेतनासाठी / हप्त्यासाठी पात्र केले.

    त्या वेळी, घार्गे देशमुख यांच्या कुटुंबातील काही कुटुंबे आपली उपजीविका मिळवण्यासाठी शिरोळ येथे स्थलांतरित झाली होती कारण निमसोड हा एक अत्यल्प पाऊस पडणारा कोरडा प्रदेश होता. सरदार सिदोजी यांचे नातू यशोजी (शिरोळ शाखा) यांनी बदलत्या परिस्थितीची कबुली दिली आणि कुटुंबास व्यवसायाची ओळख दिली.

   घारगे-देशमुख यांच्या शिरोळ शाखेने दक्षिण महाराष्ट्र आणि कर्नाटकमधील जमीनदारांमध्ये प्रचलित असलेले देसाई हे आडनाव कायम लावले. देशमुख पदवी लग्न आमंत्रण पत्रिकांचा अधूनमधून वापर वगळता जवळजवळ वगळली गेली. इतका की शिरोळमधील लोकांना आता या देशमुख पदव्याची होती हे माहिती आहे का ते माहिती नाही.ते सावकाराच्या (साहुकरी) व्यवसायात अडकले आणि या व्यवसायाच्या माध्यमातून कोल्हापूर जिल्ह्यातील घार्गे -देशमुख यांच्या मालमत्ता, नाव आणि प्रसिद्धीची शिरोळ शाखा.

 घार्गे देशमुख यांची वंशवळ खाली दिलेली आहे. यामध्ये मूळ पुरुष हे खलील वंशवळ मध्ये आहेत.

लेख अपूर्ण 

©®लेखक :-नितीन घाडगे

8888494588

                                 

स्रोत/सन्दर्भ

• Rafiuddin शिराज़ी, Tazkiratul मुल्क.
• Panipatchi BakarMarathi
• Warings मराठों पृष्ठ 244
• मराठी Riyasat द्वारा Riyasatkar देसाई
• रिकॉर्ड की भारतीय रियासतों से 1750 के लिए 1947
• मराठा दस्तावेजों ब्रिटिश लाइब्रेरी लंदन
• आलमगीर Bakar
• Nooruddin मोहम्मद जहांगीर, Tuzuk-ई-Jahangiri.
• इनसाइक्लोपीडिया ब्रिटानिका ऑनलाइन
• Shivkalin महाराष्ट्र द्वारा Setumadhavrao Pagadi भाग की मात्रा 1.2 और 3.
• Barani, जिया-उद-दीन. Tarikh-मैं-फिरोज शाही.
• सनद और रिकॉर्ड के साथ आयोजित किया Shirol शाखा एवं कोल्हापुर